In de kelders van Veuve Clicquot
Interview met Gert Crum, auteur Le Réveil des Terroirs
Enige tijd geleden publiceerde Gert Crum opnieuw een boek over de wijnen van Champagne. Dit keer beschrijft hij de stand van zaken van een aantal belangrijke, soms nog maar nauwelijks bekende ontwikkelingen in de regio. Champagne gaat veranderen, zoveel is zeker.
tekst Louis Janssen, proefnotities Jan van Lissum, foto’s Jan Bartelsman
Gert Crum signeert
We spraken met hem af, hoe kan het ook anders, bij L’Atelier du Champagne in Amsterdam. Uiteraard ging het over zijn boek, maar weet hij misschien ook waarom wij in Nederland nog steeds zo weinig goede combinaties van gerecht en champagne voorgezet krijgen? Over zijn nieuwste boek kunnen we kort zijn: hij schreef het béste Nederlandstalige boek ooit over Champagne.
Cuvées parcellaires
Zoals bekend zal zijn, is een champagne zelden een terroirwijn, maar een assemblage van diverse oogstjaren, grotendeels samengesteld door grote, luxe champagnehuizen. Tegen die stroom in ontstaat er sinds een aantal jaren een ander type champagne, die van de kleine zelfstandige wijnboer. Het zijn champagnes uit een bepaalde wijngaard of dorp, de cuvées parcellaires. Soms kom je ze tegen als jaargangchampagne, maar vrijwel altijd is het een Extra Brut of Brut Nature.
Crum ziet hier veel toekomst in. ‘Die ontwikkeling is bijzonder. Verwacht geen vele miljoenen flessen, maar uiteindelijk zullen er van zo’n 100 tot 150 zeer ambitieuze en serieuze boeren terroirwijnen op de markt komen. De jonge generatie neemt het roer over, mensen met een frisse en eigen kijk op de Champagne. Er zit helaas ook een rem op deze ontwikkeling. De extreme grondprijzen maken het in Champagne, net als in Bourgogne, steeds lastiger om als zoon of dochter een familiebezit over te nemen. Meer en meer familiedomeinen verdwijnen bij gebrek aan opvolging.
‘Je ziet trouwens dat ook een groeiend aantal handelshuizen een dergelijke wijn maakt, zoals Krug, Lanson, Jacquesson, Taittinger of Pommery, maar het speelt zich nog hoofdzakelijk af op de kleine bedrijven. Terroir en bubbels zijn voor een handelshuis een moeilijke combinatie. Je proeft nauwelijks terroir en de rendementen zijn vaak veel te hoog om iets van bodemkarakteristiek te proeven in hun (merk)champagne.’
De ontwikkeling naar terroirchampagnes is ingezet door onder anderen Pierre Péters, Jacques Selosse en Domaine Agrapart. Het betekent overigens niet dat álle wijnen van die domeinen vins parcellaires zijn.
‘De jonge generatie neemt het roer over, mensen met een frisse en eigen kijk op de Champagne’
Champagne Bollinger
Gevolgen gastronomie
Zoals ook blijkt uit de ontwikkelingen in andere wijngebieden, hebben nieuwe initiatieven gevolgen voor de gastronomie. Zo staan Jurawijnen tegenwoordig op de allergrootste tafels. Hun specifieke karakteristiek gaf nieuwe impulsen aan de samenstelling en smakenbalans van gerechten. Wat kunnen we wat dat betreft verwachten van die terroirchampagnes? Hoe zullen ze het proeftechnisch gaan doen? Gert Crum: ‘We zien steeds meer varietal champagnes, meer blancs de blancs, maar ook van de ondergewaardeerde pinot meunier. Die druif geeft soms zelfs zachte, bijna mollige en vrij expressieve wijnen, met een idee van vijgen en in latere fases ook paddenstoelen. En de pinot noir is ook hier uitstekend in staat om alle terroirkenmerken in de wijn te krijgen. Het leidt automatisch tot minder dosage, want te hoge dosages sluiten het effect van elk terroir uit. Ik denk sowieso dat de extra brut de beste toekomst heeft.’
Wijnmaker Frédéric Savart (illustratie Cees Nouwens)
Meer nieuwsgierigheid chefs en sommeliers
Je zou verwachten dat de terroirchampagnes bij uitstek geschikt zijn voor hoofdstedelijke restaurants als Bak, Choux of Baut, met hun innovatieve keukens en concepten. Dat valt nog tegen. De vraag naar biologische en biodynamische wijnen stijgt er wel, maar de ‘nieuwe’ champagnes doen nog niet echt mee. In l’Atelier du Champagne ligt het iets anders. Robert Braam, eigenaar: ‘Ons aanbod is netjes verdeeld over de champagnehuizen en de individuele boeren. Mensen komen hier nauwelijks voor het allergrootste merk. In totaal bieden we 400 verschillende champagnes aan in de winkel. Iedereen kan lid worden van onze Club de Champagne, met allerlei mogelijkheden om onze wijnen te proeven.’
‘Probeer meer uit, proef als je kan. Champagne heeft onbeperkte mogelijkheden’
Proefnotities
9
Avizoise Grand Cru Blanc de Blancs Extra Brut, Champagne Pascal Agrapart, Champagne, Frankrijk 2011
100% chardonnay; licht van kleur, opvallend aanwezige mousse, rustige geurwaaier, schoon, pikantje, subtiel crèmig, elegant middenrif, spannende beleving, opvallend hoge zuurgraad, mooie droge finale met veel lengte
Les Généreux € 105,95
8-
Vieille Vigne du Levant Grand Cru Blanc de Blancs Extra Brut, Champagne Larmandier-Bernier, Champagne, Frankrijk 2009
100% chardonnay; totaal andere beleving, zachter en breder van geur, eveneens in mousse, duidelijk ontwikkeld, krachtig, opvallend zijn de hoge zuren, beetje korte afdronk, maaltijdchampagne
De Vier Heemskinderen
9+
Le Mesnil Blanc de Blancs Brut, Champagne Salon, Champagne, Frankrijk 2004
100% chardonnay; redelijke mousse, fijn ontwikkeld, subtiel crèmig, rustige geurwaaier, geur- en smaakaroma’s zitten op één lijn, ragfijne zuren, schoon, strak, goede spanning, vitaal, helder, mousse excelleert gedurende hele smaaktraject, mooie presentatie van 2004, mooi van samenstelling
Kwast Wijnkopers € 460,00
9,5
Version Originale Grand Cru Blanc de Blancs, Champagne Jacques Selosse, Champagne, Frankrijk NV
100% chardonnay; duidelijk meer kleur, aparte geurwaaier, rijp, aromatisch, uitstekende beleving, meer spanning, goede inbreng van hout, materie versus elegantie, zeer mineralig, strak, veel lengte, maaltijdchampagne met zeer veel expressie
Bâtard Vintrepreneurs / Turkenburg Tradition ca. € 200,00
8,5
Dom Pérignon Brut, Champagne, Frankrijk 2006
50% chardonnay, 50% pinot noir; goed ontwikkeld, fraaie mousse, evenwichtig, brede geurwaaier, goede toasting, mooie mousse in aanzet, intense aroma’s, expressief, licht crèmig, mooi gerijpt wit fruit, crispy, veel van alles, levendige finale
Moët Hennessy Nederland ca. € 200,00
9
Cristal Brut, Champagne Louis Roederer, Champagne, Frankrijk 2009
55% pinot noir, 45% chardonnay; rustige geurervaring, breed uitgewaaierd, licht ingetogen, uitstekende mousse in aanzet met duidelijk crèmige onderlaag, veel van alles, crispy, citrus, goede spanning, mooi samengesteld, nog vitaal maar ook complex, zeer veel lengte
Walraven Sax € 275,00
9+
La Grande Année Brut, Champagne Bollinger, Champagne, Frankrijk 2007
65% pinot noir, 35% chardonnay; andere geurbeleving, romig en vettig, vrij rustig, aromatisch, fraaie ontwikkeling, mooi fruit, goede balans, vulling, crispy tonen in finale, goede spanning, opwekkende Bollinger met lengte, redelijk strak, goed samengesteld, mooie drogende afdronk, gastronomische champagne maar ook doordrinkbaar
Verbunt-Verlinden € 130,00
9-
Grande Cuvée, 164ieme Edition Brut, Champagne Krug, Champagne, Frankrijk NV
48% pinot noir, 35% chardonnay, 17% pinot meunier; fraaie geur, fris, vullend, aromatisch, goede zuurgraad, levendig, minder gecorseerd, wel duidelijk crèmig mondgevoel, frisse tonen, goede spanning en zuurgraad
Moët Hennessy Nederland
8,5
Blanc de Noirs Grand Cru Brut Vieilles Vignes, Egly-Ouriet, Champagne, Frankrijk 2006
100% pinot noir, 70 jaar oude stokken; fruitige, spannende geurwaaier, vullende aroma’s, fijne mousse, sprankelend, goede materie, luchtige stijl, correct gedoseerde zuren, uitstekende balans
Wijnhandel Herman € 165,00
8,5
Cuvée nr 736 Extra Brut, Champagne Jacquesson, Champagne, Frankrijk NV
53% chardonnay, 29% pinot noir, 18% pinot meunier, dégorgement tardif (november 2016), basisjaar 2008; stevige geur, beetje crèmig, mooie aroma’s, geur en smaak zitten op één lijn, mooi mondcontact, fruitig en vullend, goede spanning, juiste drinkbalans, goede lengte, mooie drogende finale
Résidence Wijnen / Ovino € 88,00
8,5
Côte de Val Vilaine V15 Blanc de Noirs Brut, Roses de Jeanne, Champagne, Frankrijk 2006
100% pinot noir; eerder pétillant, aparte geur, aromatisch, overweldigende mousse, veel fraîcheur, spannend, fijne toets, goede zuren, heel schoon en levendig
Just add wine
8,5
Le Mesnil Blanc de Blancs Brut, Champagne Salon, Champagne, Frankrijk 2006
100% chardonnay; geelgroen uiterlijk, nog toegeplooide geur, heel licht crèmig, lichte mousse, mooie vullende geurwaaier, meer input van smaak, veel materie, breed, goed gecorseerd, dik fruit, correcte zuurgraad, rondeur met vulling, zuren en lengte, potentieel
Kwast Wijnkopers
Nieuwsgierigheid, dat is volgens Crum een must voor alle chefs en sommeliers. Op onze vraag waarom chefs het zo moeilijk vinden om een geslaagde combinatie met champagne op tafel te zetten, zegt Crum dat zij gewoon te weinig proeven. ‘Ze werken het liefst volgens de regels. Probeer meer uit, proef als je kan. Champagne heeft onbeperkte mogelijkheden. Bij sommeliers ontstaat langzaamaan meer enthousiasme, maar ook zij moeten nog loskomen. Een en ander is nog erg traditioneel. Ik denk dat er nog een lange weg te gaan is. De kennis over champagne moet verbeteren. Als je dan je gasten adviseert, kan dat met flair en overtuiging. Mensen willen best wel champagne als aperitief.’
Website L’Atelier du Champagne
Gert Crum ‘Champagne, Le Réveil des Terroirs’
Fotografie Jan Bartelsman, illustraties Cees Nouwens
ISBN 978-90-826705-1-6 Uitgever: Digipublishers B.V.
Facebookpagina digipublishers: champagne
Ook in het Engels verkrijgbaar en als interactief iBook.
Nieuwsgierigheid, dat is volgens Crum een must voor alle chefs en sommeliers. Op onze vraag waarom chefs het zo moeilijk vinden om een geslaagde combinatie met champagne op tafel te zetten, zegt Crum dat zij gewoon te weinig proeven. ‘Ze werken het liefst volgens de regels. Probeer meer uit, proef als je kan. Champagne heeft onbeperkte mogelijkheden. Bij sommeliers ontstaat langzaamaan meer enthousiasme, maar ook zij moeten nog loskomen. Een en ander is nog erg traditioneel. Ik denk dat er nog een lange weg te gaan is. De kennis over champagne moet verbeteren. Als je dan je gasten adviseert, kan dat met flair en overtuiging. Mensen willen best wel champagne als aperitief.’
Website L’Atelier du Champagne
Gert Crum ‘Champagne, Le Réveil des Terroirs’
Fotografie Jan Bartelsman, illustraties Cees Nouwens
ISBN 978-90-826705-1-6 Uitgever: Digipublishers B.V.
Facebookpagina digipublishers: champagne
Ook in het Engels verkrijgbaar en als interactief iBook.
Proefnotities
9
Avizoise Grand Cru Blanc de Blancs Extra Brut, Champagne Pascal Agrapart, Champagne, Frankrijk 2011
100% chardonnay; licht van kleur, opvallend aanwezige mousse, rustige geurwaaier, schoon, pikantje, subtiel crèmig, elegant middenrif, spannende beleving, opvallend hoge zuurgraad, mooie droge finale met veel lengte
Les Généreux € 105,95
8-
Vieille Vigne du Levant Grand Cru Blanc de Blancs Extra Brut, Champagne Larmandier-Bernier, Champagne, Frankrijk 2009
100% chardonnay; totaal andere beleving, zachter en breder van geur, eveneens in mousse, duidelijk ontwikkeld, krachtig, opvallend zijn de hoge zuren, beetje korte afdronk, maaltijdchampagne
De Vier Heemskinderen
9+
Le Mesnil Blanc de Blancs Brut, Champagne Salon, Champagne, Frankrijk 2004
100% chardonnay; redelijke mousse, fijn ontwikkeld, subtiel crèmig, rustige geurwaaier, geur- en smaakaroma’s zitten op één lijn, ragfijne zuren, schoon, strak, goede spanning, vitaal, helder, mousse excelleert gedurende hele smaaktraject, mooie presentatie van 2004, mooi van samenstelling
Kwast Wijnkopers € 460,00
9,5
Version Originale Grand Cru Blanc de Blancs, Champagne Jacques Selosse, Champagne, Frankrijk NV
100% chardonnay; duidelijk meer kleur, aparte geurwaaier, rijp, aromatisch, uitstekende beleving, meer spanning, goede inbreng van hout, materie versus elegantie, zeer mineralig, strak, veel lengte, maaltijdchampagne met zeer veel expressie
Bâtard Vintrepreneurs / Turkenburg Tradition ca. € 200,00
8,5
Dom Pérignon Brut, Champagne, Frankrijk 2006
50% chardonnay, 50% pinot noir; goed ontwikkeld, fraaie mousse, evenwichtig, brede geurwaaier, goede toasting, mooie mousse in aanzet, intense aroma’s, expressief, licht crèmig, mooi gerijpt wit fruit, crispy, veel van alles, levendige finale
Moët Hennessy Nederland ca. € 200,00
9
Cristal Brut, Champagne Louis Roederer, Champagne, Frankrijk 2009
55% pinot noir, 45% chardonnay; rustige geurervaring, breed uitgewaaierd, licht ingetogen, uitstekende mousse in aanzet met duidelijk crèmige onderlaag, veel van alles, crispy, citrus, goede spanning, mooi samengesteld, nog vitaal maar ook complex, zeer veel lengte
Walraven Sax € 275,00
9+
La Grande Année Brut, Champagne Bollinger, Champagne, Frankrijk 2007
65% pinot noir, 35% chardonnay; andere geurbeleving, romig en vettig, vrij rustig, aromatisch, fraaie ontwikkeling, mooi fruit, goede balans, vulling, crispy tonen in finale, goede spanning, opwekkende Bollinger met lengte, redelijk strak, goed samengesteld, mooie drogende afdronk, gastronomische champagne maar ook doordrinkbaar
Verbunt-Verlinden € 130,00
9-
Grande Cuvée, 164ieme Edition Brut, Champagne Krug, Champagne, Frankrijk NV
48% pinot noir, 35% chardonnay, 17% pinot meunier; fraaie geur, fris, vullend, aromatisch, goede zuurgraad, levendig, minder gecorseerd, wel duidelijk crèmig mondgevoel, frisse tonen, goede spanning en zuurgraad
Moët Hennessy Nederland
8,5
Blanc de Noirs Grand Cru Brut Vieilles Vignes, Egly-Ouriet, Champagne, Frankrijk 2006
100% pinot noir, 70 jaar oude stokken; fruitige, spannende geurwaaier, vullende aroma’s, fijne mousse, sprankelend, goede materie, luchtige stijl, correct gedoseerde zuren, uitstekende balans
Wijnhandel Herman € 165,00
8,5
Cuvée nr 736 Extra Brut, Champagne Jacquesson, Champagne, Frankrijk NV
53% chardonnay, 29% pinot noir, 18% pinot meunier, dégorgement tardif (november 2016), basisjaar 2008; stevige geur, beetje crèmig, mooie aroma’s, geur en smaak zitten op één lijn, mooi mondcontact, fruitig en vullend, goede spanning, juiste drinkbalans, goede lengte, mooie drogende finale
Résidence Wijnen / Ovino € 88,00
8,5
Côte de Val Vilaine V15 Blanc de Noirs Brut, Roses de Jeanne, Champagne, Frankrijk 2006
100% pinot noir; eerder pétillant, aparte geur, aromatisch, overweldigende mousse, veel fraîcheur, spannend, fijne toets, goede zuren, heel schoon en levendig
Just add wine
8,5
Le Mesnil Blanc de Blancs Brut, Champagne Salon, Champagne, Frankrijk 2006
100% chardonnay; geelgroen uiterlijk, nog toegeplooide geur, heel licht crèmig, lichte mousse, mooie vullende geurwaaier, meer input van smaak, veel materie, breed, goed gecorseerd, dik fruit, correcte zuurgraad, rondeur met vulling, zuren en lengte, potentieel
Kwast Wijnkopers
