Limburgse wijnen

Hoe klein de Limburgse wijnwereld ook is, de variatie aan wijnen is er groot, bijna net zo groot als de verschillende opvattingen van de betrokken wijnmakers over terroir, druivenrassen, onderhoud van de wijngaarden, vinificatie en marketing. Voeg daar de diversiteit aan meningen en beoordelingen van talloze ‘kenners’, critici en liefhebbers aan toe en je hebt een rijke bron van inspiratie voor boeiende gesprekken en artikelen.
tekst Fred Nijhuis, Jan van Lissum en Louis Janssen
proefnotities Jan en Kyra van Lissum

Niet nodeloos negatief

Nog voor er sprake was de huidige hype rond wijn uit de Lage Landen, boog The Wine & Food Association zich al over Limburgse wijnen. Tijdens evenementen als Limburgia Gastronomica werden al domeinen bezocht, wijnen geproefd en, zoals altijd, beoordeeld in een brede context. Conclusies waren toen vooral dat er goed werd gewerkt aan een succesvolle toekomst, maar dat er nog volop ruimte was voor verbetering. De Limburgse wijnbouw stond in die tijd nog in de kinderschoenen en het aantal serieuze wijnmakers was op één hand te tellen. Er waren dus de nodige kritische noten, maar de mening was niet ongenuanceerd of nodeloos negatief, zoals die van menig andere Nederlandse wijnschrijver of verschillende media.

Trend

In de loop van de jaren zagen we een verandering in de benadering van Nederlandse wijn in het algemeen en die van Limburgse wijn in het bijzonder. Particulieren en horeca werd wijsgemaakt dat Limburgse wijnen in geen enkele kelder mochten ontbreken en elke kritiek werd als ongepast of onwenselijk afgedaan. De pers lauwerde wijnmakers, men ondernam een poging om Nederlands mousserend voortaan ‘sprankel’ te noemen en diverse wijnen triomfeerden tijdens nationale en internationale competities. Dat de werkelijke waarde van deze lof zeer beperkt was, deed niet ter zake. Limburgse wijn was ‘hot and happening’, aan nuance geen behoefte. Tijd dus om weer eens de zin van de onzin te scheiden en de wijnen aan het woord te laten.

Diffuus

The Wine & Food Association bezocht Limburg het afgelopen jaar enkele keren om opnieuw met allerlei wijnmakers te spreken en uiteindelijk bijna honderd wijnen te proeven. Tijdens Folie Culinaire in het MECC te Maastricht vond een afsluitende proeverij plaats in aanwezigheid van vakmensen uit de handel en horeca en enkele wijnmakers zelf. Omdat het oogsttijd was, moest het merendeel helaas verstek laten gaan. De voorronden werden gehouden in Hotel-Restaurant Berg & Dal in Slenaken. Eigenaresse Claudia Bisschops had de organisatie perfect onder controle en betoonde zich een voorbeeldige gastvrouw. Doel van de proeverijen was de beste wijnen uit Nederlands en Belgisch Limburg te selecteren en te bespreken; open, eerlijk, kritisch, professioneel en onafhankelijk. Het resultaat? Een diffuus beeld. Er bestaan geen honderd goede wijnen in Limburg. Diverse nette wijnen, maar ook veel ronduit matige producten en veel onduidelijke boodschappen. ‘Waarom?’ was een veelgestelde vraag. De oorzaak is relatief simpel en zeker niet vreemd. Het merendeel van de inmiddels tientallen wijnmakers uit Limburg is pas kort bezig, heeft niet altijd een duidelijk doel voor ogen en mist nog de 15 tot 25 jaar ervaring die nodig is om het fruit van de vaak nog zeer jonge wijngaarden te kunnen vertalen in zuivere wijnen waarin de expressie van het terroir (en/of de hand van de wijnmaker) goed tot uitdrukking komt.

Samen

Het diffuse beeld lijkt voor een belangrijk deel ook te wijten aan een gebrek aan saamhorigheid, aan samenwerking, een gemeenschappelijke visie. Geconstateerd werd dat de meningen onderling soms enorm verschillen, waarbij het niet altijd even duidelijk is of kennis, ervaring en kwaliteit de belangrijkste drijfveren zijn of juist politiek, ego’s en commerciële belangen. Wel duidelijk is dat de onderlinge onenigheid niet nodig of nuttig is en dat de Limburgse wijnmakers meer gebaat zijn bij wederzijds respect en een nauwere samenwerking dan vasthouden aan individuele en soms zeer discutabele standpunten. Samen proeven, praten en leren is in ieders belang, niet in de laatste plaats in dat van de uiteindelijke consument. Het zou veel beter zijn de Limburgse wijnen te vergelijken met wijnen uit andere landen, dan een onnodige concurrentiestrijd te voeren.

Druiven

Een van de grootste discussiepunten in het Limburgse landschap is het gebruik van druivenrassen. In totaal zijn er zo’n honderd toegestaan in Nederland, maar deze zijn uiteraard niet allemaal geschikt om overal aan te planten. Toen de Apostelhoeve in 1970 de Limburgse wijnbouw nieuw leven inblies, koos men voor klassieke (Duitse) rassen als de auxerrois, müller thurgau, pinot gris en riesling. Hun succes diende als voorbeeld voor veel latere wijnbedrijven. Dat er steeds meer komen, is niet vreemd gezien het feit dat het huidige klimaat in Zuid-Limburg gelijk is aan dat rond o.a. Trier en Würzburg. De meer op Frankrijk georiënteerde wijnmakers uit Belgisch Limburg kozen veelal voor Franse rassen.
En eigenlijk is het appels met peren vergelijken, want rassen als riesling, auxerrois en pinot gris zijn ooit in een terroir gedreven cultuur in ontwikkeling gebracht, terwijl dat niet of nauwelijks geldt voor druiven als johanniter en andere hybride rassen. Die zijn vooral ontwikkeld om hun resistentie in koelere klimaten en lagere vatbaarheid voor ziektes. Fruit in plaats van terroirkenmerk. Voor beide is iets te zeggen, maar riesling vraagt nu eenmaal veel meer tijd, geld en geduld.

Hybriden

Een geheel eigen koers vaart Stan Beurskens. Hij is niet alleen eigenaar van wijngoed St. Martinus in Vijlen, maar ook consultant en pleitbezorger voor het gebruik van andere druivenrassen, waaronder hybriden. Deze rassen zouden beter bestand zijn tegen ons klimaat en minder bestrijdingsmiddelen nodig hebben. De meningen hierover verschillen echter. De resistentie van hybride rassen blijkt namelijk te worden doorbroken en dwingt de betreffende boeren om ook hun wijngaarden steeds meer of vaker te behandelen met gewasbeschermende middelen. Niet per definitie vreemd of verkeerd, maar wel een indicatie dat de toegevoegde waarde van hybriden als resistente druif onder druk staat. Desondanks is zeker 80% van alle druivenstokken in Nederland hybride, met een dominante aanwezigheid van de johanniter, solaris, souvignier gris, regent en cabernet cortis. Of hybriden zo populair blijven, moet worden betwijfeld. Zo zien we de verschillen in visie op het gebruik van hybriden ook tot uitdrukking komen in aanvragen voor de BOB-status voor de regio’s Mergelland en de Vijlense Heuvelrug. In de BOB Mergelland (met puristen als De Wijngaardsberg, Hoeve Nekum, Apostelhoeve en Wijngoed Fromberg) staan uitsluitend vitis vinifera als auxerrois, chardonnay, dornfelder, gewürztraminer, müller thurgau, pinot blanc, pinot gris, pinot noir (inclusief de précoce) en riesling centraal, in de Vijlense Heuvelrug (het thuisland van Beurskens) juist meer hybriden.

Conclusie

Tijdens de proeverijen werden de wijnen van hybride druiven in eerste instantie los geproefd van de wijnen van edele rassen. In tweede instantie werden ze naast elkaar geproefd. Zowel de wijnen van hybriden als de zogenaamde edele rassen scoorden heel wisselend en het is dan ook lastig en weinig zinvol een definitief oordeel te vellen. Verschillende hybriden scoorden ruime voldoendes en diverse wijnen van edele rassen juist niet. Chardonnays hadden het moeilijk, maar dat gold ook voor wijnen van de solaris. De meeste johanniters presteerden beter dan menige auxerrois, terwijl cabernets en dornfelders elkaar qua waardering redelijk in evenwicht hielden. Minder enthousiast was het panel over roséwijnen, hoewel er enkele plezierige geproefd werden. Het ruime aanbod mousserende wijnen gaf aan dat de bubbelhype ook Limburg heeft bereikt, maar het bleek ook dat het maken van een succesvolle mousserende wijn geen sinecure is. De stijlen bleken zeer divers, de kwaliteit ook. De beste presenteerden zich als vullend en crèmig met een verleidelijk en commercieel zoetje. Het potentieel van riesling in Limburg is duidelijk aanwezig, maar het blijven Limburgse wijnen.
Opwarming van de aarde zou volgens sommigen de riesling een handje helpen. Als je ze vergelijkt met Elzas of Pfalz, jazeker. Met de Mosel: nee, zeker als ze 5 of meer jaren oud zijn (van de betere domeinen uiteraard). Uiteindelijk zijn het wijnen uit Limburg, met streekeigen kenmerken. Daarmee moet je ze onderling vergelijken. De echte toppers kunnen zich echter meten met de grand premier cru’s uit Luxemburg.
Een apart geval is chardonnay: daarvoor geldt die opwarming zeker wel: nu nog te vaak weeïge wijnen, waarin houtgebruik het een en ander moet verhullen (ex Clos d’Opleeuw uit België).

Verreweg de beste indruk maakten de wijnen van druiven uit de pinot-familie, zowel wit als rood. Onder de witte wijnen fraaie exemplaren van de pinot gris, waarbij ook het gebruik van hout zeer geslaagd kan zijn. Bij de rode wijnen zien we dat het koele Limburgse klimaat de ontwikkeling van een mooie pinot noir niet in de weg hoeft te zitten. Er moeten wel duidelijke keuzes worden gemaakt in zowel wijngaard als kelder, maar als aan deze eisen wordt voldaan, dan zijn de resultaten erg goed. Intimi verwachten nog veel meer van de pinot noir in Limburg, ook van de précoce alias frühburgunder.

De Proefschrift-selectie Limburgse wijnen

Mousserend

Verrassend grote sessie met zeer diverse wijnen. Vooral een opvallend crèmig accent bleek vaak aanwezig; het maakt de wijn breder en aromatischer en zeer geschikt als maaltijdwijn. Soms was er een probleem met de zoetdosering. Een zoetje kan de wijn toegankelijker maken, maar kan ook de spanning verdringen waardoor de wijn aan doordringbaarheid inboet.