De Etna
Na de opkomst van de Super Tuscans, de revolutie van de Barolo Boys en de triomftocht door de internationale wijnwereld van de brunello storten producenten en pers zich momenteel met een vurig verlangen op de wijnen van de Etna. Net zo onrustig als deze Siciliaanse vulkaan is, zo nerveus bewegen ook alle betrokkenen zich langs de zwartgeblakerde hellingen op zoek naar nieuw succes.
tekst en proefnotities Fred Nijhuis
Wijnoogst, Cantine Graci
Zo’n dertig jaar geleden gebeurde er vrijwel niets in de streek, nu trekken drommen consultants, investeerders en PR-bunny’s in grote getalen door de streek. Ze worden gevolgd door kuddes journalisten, wijnschrijvers en bloggers, die allen de eerste willen zijn om weer een nieuw domein de hemel in te schrijven.
Gemengde gevoelens
The Wine & Food Association organiseerde na een bezoek aan de streek tijdens ‘Sicilia en Primeur’ een uitgebreide proeverij tijdens Wine Professional en ervoer de nodige gemengde gevoelens. Van de ruim twintig wijnen bleek een deel ‘correct’, maar verder weinig inspirerend, een deel zo technisch dat van enige typiciteit amper sprake was en slechts een klein deel inspirerend en op hoog niveau. Sommige wijnen stelden zelfs ernstig teleur.
DOC en druiven
Op de Etna staan momenteel zo’n 3181ha aan wijngaarden geregistreerd, waarvan er 656 tot de DOC Etna behoren. De zeker 600 boeren produceren er samen 85.000 hl wijn per jaar, hoewel slechts 12.500 hl een DOC-status heeft en maar weinig wijnboeren zelf bottelen. Tot de belangrijkste druiven behoren de carricante voor de etna bianco en de nerello mascalese en nerello cappuccio voor de etna rosso. Er bestaan ook een etna spumante, etna rosato en etna rosso riserva, maar hun aandeel is beperkt, net als het gebruik van druivenrassen als de minella, cataratto, grecanico en inzolia en diverse internationale waaronder de mondeuse, petit verdot en pinot noir.
Giuseppe Benanti met zijn zonen Antonio en Salvino
Van slecht naar beter
Hoewel wijnbouw er al duizenden jaren geleden werd uitgeoefend, was er vóór 1990 slechts een handvol producenten actief. De wijn die ze maakten was meestal slecht: dun, geoxideerd en/of droog. Dr Giuseppe Benanti was de eerste die zich het lot van de wijnen van de Etna aantrok en besloot er kwaliteitswijnen te gaan maken. Dat leverde in eerste instantie wisselend succes op, want vooral de vele handmatige handelingen in de kelder zorgden voor het nodige flesverschil. Desalniettemin wordt Benanti beschouwd als de ‘primus inter pares’, want hij onderscheidde zich als eerste van de nieuwe generatie wijnbouwers. Samen met collega’s als Calabretta, Ciro Biondi, Baroni di Villagrande en Romeo bouwde hij aan de verbetering van de kwaliteit, de bekendheid en het imago van de Etna en zijn wijnen.
Benanti: primus inter pares
Marco de Grazia, Terre Nere
Toename
Kort na de aanvang van het derde millennium trok de streek de aandacht van pioniers als Andrea Franchetti (o.a. bekend van zijn domein Trinoro in Toscane) en handelaar Marco de Grazia. Zij vestigden er hun domeinen Passopisciaro en Terre Nere en introduceerden nieuwe technieken, niet alleen in de wijngaard en kelder, maar ook op het gebied van marketing. Waar Benanti nog niet in slaagde, lukte Franchetti en De Grazia wel: het genereren van wereldwijde aandacht. De Italiaanse en mondiale pers ontdekten de Etna, inclusief de wijnen van nog meer nieuwkomers als Cottanera, Cusumano, Fessina, Firriato, Giulemi, Graci, Nicosia, Pietradolce, Girolamo Russo, Scirto, Terre di Trente, Vino di Anna en Terrazze dell’Etna, mede geholpen door mediamagneten waaronder consultants als Giacomo Tachis († 2016) , Riccardo Cotarella, Salvo Foti, Federico Curtaz en Carlo Ferrini. Samen zorgden ze voor een toename van kwaliteit en publiciteit, hoewel niet altijd even goed in balans. Het wijngaardareaal (in productie) verdubbelde zich in korte tijd en momenteel telt de Etna zeker 110 producenten, inclusief de (soms geprezen en soms verguisde) Belg Frank Cornelissen en beroemde Siciliaanse wijnhuizen als Corvo (Duca di Salaparuta), Donnafugata, Gulfi, Tasca d’Almerita en Planeta.
Marco de Grazia, Terre Nere
Wijngaard van het jonge wijnhuis Pietradolce (2005)
Uitdagingen
Wijnbouw op de Etna is niet gemakkelijk. Naast de voor de hand liggende risico’s n.a.v. frequente uitbarstingen, is het onderhoud van de meeste wijngaarden erg arbeidsintensief en het koele klimaat (wijngaarden liggen er van 400 tot wel 1200 meter hoogte en niet altijd op het zuiden) vergt kennis en geduld. Voordelen zijn er gelukkig ook: er heerst een gezond, zeer betrouwbare klimaat en de vulkanische bodem is vruchtbaar, hoewel veel delen onbruikbaar zijn omdat ze te jong zijn en nog ongeschikt voor wijn- of andere landbouw. Maar ook de druiven geven de nodige uitdagingen. Andrea Franchetti was een van de eersten die toegaf dat hij moeite had om de combinatie van druif, terroir en techniek te begrijpen en te beheersen. ‘Het heeft me zeker tien jaar gekost’, zo verklaarde Franchetti ooit. Hij had het dan voornamelijk over de nerello mascalese, de druif die met minimaal 80% de blend van een etna rosso domineert. De druif heeft een van nature hoge zuurgraad en stevige tanninestructuur, zoals we ook kennen van de pinot noir en de nebbiolo. Hij vraagt een lang groeiseizoen om tot de juiste fenolische rijping te komen en is net zozeer gebaat bij overvloedige zonneschijn als bij verkoeling in de nacht. Mede door het grote verschil tussen de temperatuur overdag en ’s nachts (soms wel 30 graden) wordt een te snelle rijping voorkomen en krijgt de nerello de tijd om zijn complexe aroma’s te ontwikkelen. Heeft de nerello mascalese de juiste finesse bereikt, dan is deze snel teniet gedaan door overdadig houtgebruik. De meeste producenten zijn weer afgestapt van het gebruik van nieuwe Franse barriques, hoewel nog verschillende wijnen het predikaat ‘overoaked’ dragen. Ook veeleisend is de carricanto, de witte druif die het beste gedijt op zeer hoog gelegen wijngaarden (>950 meter), daar waar de nerello’s moeite hebben om goed te rijpen. Veel uitdagingen dus en slechts één oogst per jaar. Ook daarom stellen anderen (zij het zelden publiekelijk) dat het zeker 25 tot 40 jaar kost om het potentieel van de Etna écht te doorgronden en er wijnen te maken die zich daadwerkelijk onderscheiden.
Het kost een wijnmaker 10 tot 40 jaar om de Etna en zijn druiven te doorgronden
Wijnresort Barone di Villagrande, een van de oudste wijnbedrijven op Sicilië (1727)
De oogstjaren
2015 goed oogstjaar, maar klein qua opbrengst omdat er streng geselecteerd moest worden
2014 topjaar met wijnen die uitblinken in zowel structruur als finesse
2013 relatief koel jaar voor frisse wijnen van een wat lichter kaliber
2012 heet jaar dat heftige wijnen heeft opgeleverd met veel alcohol
2011 mooi oogstjaar dat fraaie, evenwichtige wijnen heeft voortgebracht
2010 jaar van gemiddelde kwaliteit
2009 lastig jaar door nat en koud najaar
2008 uitstekende weersomstandigheden voor wijnen met veel lengte en inhoud
Proefnotities wit
8+
Nerina, Girolamo Russo, Etna Bianco, Italië 2015
70% carricante, 30% catarratto, inzolia, grecanico, minnella en coda di volpe; biologisch; vullend, mooi saprijk, witte vruchten, wat mandarijn, bloesem en witte peper in de afdronk, opwekkend met goede finesse en lengte, gastronomische wijn
Importeur: Verkerk Wijnimport, Amsterdam, www.verkerk-wijnimport.nl
8
Contrada Blandano, Terra Costantino, Etna Bianco, Italië 2013
75% carricante, 25% catarrato; volle gele kleur, rijk geurend, breed uitwaaierend in het glas, hooi, zilte toets, witte peper, veel sap en smaak, zeer krachtig, hoge zuren, veel lengte, anijsdrop en venkel in de finale
Importeur: onbekend
8-
Benanti, Etna Bianco, Italië 2015
100% carricante, vergist en opgevoed in rvs; kruidig, vulkanisch, floraal, witte peper, strakke aanzet, frisse zuren, goed gevuld, strak palet; eindigt mooi droog, levendige eetwijn, mooie typiciteit
Importeur: Etna Smaak wine & more, Amsterdam, www.etnasmaak.com
8-
Archineri, Pietradolce, Etna Bianco, Italië 2015
100% carricante, 100 tot 120 jaar oude planten op circa 850 meter hoogte; veel kleur; vullende geur en smaak, bijna romig, heel rijp en zoet, wit en exotisch fruit, verleidelijk, afgeronde wijn met breed smaakpalet
Importeur: Villa Fattoria, De Meern www.fattoria.nl
8-
Graci, Etna Bianco, Italië 2015
70% carricante, 30% catarratto; volle kleur, rijke, fruitrijke geur, citrus en geel fruit met kruidige tonen en zilte accenten; jeugdig van smaak, mooie vulling en spanning, opwekkend en smaak, blijft heel fris en energiek, mooie bitter en wat witte peper in de afdronk; eetwijn
Importeur: Vino e Olio, Wijchen, www.vinoeolio.nl
7,5
Terre Nere, Etna Bianco, Italië 2015
65% carricante, 35% catarratto, grecanico, inzolia en minnella; biologisch; geur met wit fruit en wat florale tonen, in de mond saprijk met de juiste spanning, is duidelijk wat meer geëvolueerd dan medio 2016 geproefd voor het Proefschrift Wijnconcours, maar heeft zijn gulle gastronomische karakter mooi behouden
Importeur: Les Généreux, Zutphen www.lesgenereux.nl
7,5
deAetna, Terra Costantino, Etna Bianco Italië 2015
80% carricante, 15% catarratto, 5% minnella, biologisch; heldergele kleur, krachtig, kruidig boeket met gele vruchten en zilte tonen; stevige zuurgraad, veel spanning en lengte, saprijk en energiek met florale accenten en wat brem in de afdronk
Importeur: onbekend
7,5
Ciuri, blanc de noir, Terrazze dell’Etna, Etna Bianco, Italië 2014
90% nerello mascalese, 10% carricante; heel modern in de neus met veel exotisch fruit, saprijke aanzet, kruidige toets van verse tuinkruiden naast wit fruit; smakelijke, zuivere wijn met de juiste spanning
Importeur: Etna Smaak wine & more, Amsterdam, www.etnasmaak.com
Proefnotities rosé
7,5
Poesia, Valenti, Etna Rosato, Italië 2015
100% nerello mascalese; oudroze van kleur; mooi vullend in de neus met tonen van rozen en gestoofde rode bessen; qua smaak heel vlezig, een rosé met veel smaak en een groot gastronomisch vermogen, alles behalve een zomerse terrasrosé, eerder een winterrosé
Importeur: Vino e Vetro, Amsterdam, www.vinovetro.nl
Proefnotities rood
8,5
Musmeci, Tenuta di Fessina, Etna Rosso, Italië 2011
100% nerello mascalese; volle kleur, nog jeugdig; in de neus rijk gevuld met tonen van rijp fruit, kruiden en een subtiele houtinbreng; sappig van smaak, rijk maar ook met veel verfijning en fraîcheur, goede spanning, precies en zuiver met prachtig rijp, rood fruit dat lang nagalmt, alcohol perfect opgenomen (14%)
Importeur: Domaine-Z, Rotterdam, www.domaine-z.nl
8+
A Rina, Girolamo Russo, Etna Rosso, Italië 2014
94% nerello mascalese, 6% nerello cappuccio; veel zoet rijp, rood fruit en een heerlijke finesse, prachtige balans door frisse zuren en decent houtgebruik, een opwekkende kruidigheid met zowel verse als gedroogde kruiden en een zilt accent, veel finesse en spanning
Importeur: Verkerk Wijnimport, Amsterdam, www.verkerk-wijnimport.nl
8+
Graci, Etna Rosso, Italië 2014
100% nerello mascalese; transparant rood met bruine zweem; in de neus zacht ontwikkeld, rood fruit, gestoofde rode bessen, kruidige toets, rozen, een weinig hout, iets zoethout, opent zich langzaam in het glas; in de wijn, smaakvol en precies, mooie vulling, kruidig, peperig, wat laurierdrop, energiek en evenwichtig.
Importeur: Vino e Olio, Wijchen, www.vinoeolio.nl
8
deAetna, Terra Costantino, Etna Rosso, Italië 2014
90% nerello mascalese, 10% nerello cappuccio; elegante, transparante kleur, iets evolutie; warme geur, kruidig, zondoorstoofd rood fruit, aanzet is slank, dropperig, anijs drop, wat droging, zeer jong, geeft zich niet of nauwelijks, fijne tanninestructuur, veel lengte, laurier- en anijsdrop in de finale
Importeur: onbekend
8-
Alta Mora, Cusumano, Etna Rosso, Italië 2014
100% nerello mascalese, gemiddelde leeftijd 80 jaar; veel kleur; rijk gestructureerd in geur en smaak, zeer warm en rijk smaakpalet, tannine duidelijk aanwezig, maar ook mooie zuren voor evenwicht en spanning, complete wijn, modern gestileerd
Importeur: Vojacek Wijnen, Maastricht, www.vojacek.nl
7,5
Diciassettesalme, Cottanera, Etna Rosso, Italië 2015
100% nerello mascalese. De diepe kleur en de hechte geur met veel tabak, toost en romige tonen geven de wijn een heel mondiaal en modern karakter; de wijn is goed met voldoende materie en een balans die in orde is
Importeur: de Logie, Amsterdam, www.delogie.nl
7,5
Terre Nere, Etna Rosso, Italië 2015
95% nerello mascalese, 5% nerello cappuccio; biologisch; fijn rood fruit, veel besjes met in de mond een zekere zilte toets en peperig accent; mooie balans, gemiddelde structuur, tannine meer present dan in de 2014; soepele wijn die ook aan tafel genoeg te bieden heeft
Importeur: Les Généreux, Zutphen www.lesgenereux.nl
7,5
Benanti, Etna Rosso, Italië 2014
80-85% nerello mascalese, 15-20% nerello cappuccio. Gisting in rvs met weking van 20-21 dagen. 80% rijpt in rvs, 20% 8-10 maanden in barriques van Frans eiken. Het resultaat is een gloedvolle wijn met mooi rijp rood fruit, prima vulling, en tonen van zowel gedroogde rode bessen als bloemen, tannine is rijp, de wijn evenwichtig en sappig; al mooi op dronk, maar ook met de nodige reserves.
Importeur: Etna Smaak wine & more, Amsterdam, www.etnasmaak.com
7,5
Le Sabbie dell’Etna, Firriato, Etna Rosso, Italië 2014
Nerello mascalese, nerello cappuccio; modern gestileerde wijn met veel hout naast impressies van fijn rood fruit, hout blijft nadrukkelijk aanwezig, maar er is een sappige ondertoon met voldoende fruit, de afdronk is warm, goed gevuld en lang, niet te lang bewaren om het hout niet te veel te laten overheersen
Importeur: Douwe Walinga, Hilversum, www.italiaansewijnen.nl
7+
Archineri, Pietradolce, Etna Rosso, Italië 2012
100% nerello mascalese, 40 tot 80 jaar oude en niet geënte wijnstokken van drie wijngaarden op 600 en 900 meter hoogte; de geur is erg krachtig, de forse houtinbreng drukt het fruit op de achtergrond, in de afdronk toast en peper, alcohol is nadrukkelijk aanwezig, erg modern gestileerd
Importeur: Villa Fattoria, De Meern www.fattoria.nl
7+
Cottanera, Etna Rosso, Italië 2011
100% nerello mascalese; krachtig met een stevige houtinbreng, gerijpte tonen en fris rood fruit, ook toost en tabak; mooie zuren geven spanning, modern gestileerd met een nadrukkelijke aanwezigheid van hout.
Importeur: de Logie, Amsterdam www.delogie.nl
7
Puritani, Valenti, Etna Rosso, Italië 2012
100% nerello mascalese; wijn van een betrouwbare producent die wijnen in een meer traditionele stijl maakt. Bij Valenti geen barriques, maar grote vaten van Slavonisch eiken bijvoorbeeld. Deze 2012 is beslist correct maar toont dat 2012 niet de allerbeste wijnen heeft voortgebracht. Evolutie is duidelijk merkbaar en de wijn droogt wat op het einde, ondanks een goede structuur.
Importeur: Vino e Vetro, www.vinovetro.nl
7-
Cirneco, Terrazze dell’Etna, Etna Rosso, Italië 2010
100% nerello mascalese; veel ontwikkeling in kleur, geur en smaak; duidelijk champignons en andere herfsttonen met naar het einde toe de nodige droging. Een ander (jonger, beter) jaar zal beslist beter bevallen.
Importeur: Etna Smaak wine & more Amsterdam, www.etnasmaak.com
?
Firriato, Cavanera Etna Rosso, Italië 2011
Nerello mascalese, nerello cappuccio; opvallend veel ontwikkeling in kleur, geur en smaak. Flesrijping heeft de wijn geen goed gedaan, het fruit is verdwenen en wat resteert zijn forse houttonen. Misschien een minder goede fles?
Importeur: Douwe Walinga Hilversum, www.italiaansewijnen.nl
Conclusie
De proeverij op Wine Professional bevestigde dat de Etna en zijn druiven zonder enige twijfel het vermogen hebben om buitengewoon fraaie wijnen voort te brengen. Tegelijkertijd moest echter worden vastgesteld dat het veel wijnmakers nog ontbreekt aan de juiste ervaring en misschien wel visie. Diverse wijnen bleven hangen op het niveau van technisch correcte producten met veel macht en hout, maar zonder het subtiele samenspel van finesse en het uithoudingsvermogen dat de beste wijnen kenmerkte. Een deel van vooral de rode wijnen toonde in onvoldoende mate de elegantie van de nerello’s, met een stevige, maar fijne tanninestructuur, frisse zuren, veel energie en een ondersteunende houtinbreng. We proefden gelukkig ook verschillende wijnen met een uniek smaakpatroon door ragfijne elementen en een complexiteit waarover niet veel andere Italiaanse wijnen beschikken. Het zijn juist deze kwaliteiten waarmee de wijnen van de Etna zich duidelijk onderscheiden en waar we erg blij van worden.
